Ulukşla'nın İlçe Olması
Hamidiye Kazası’nın Ulukışla’ya Taşınması
Konya Vilayet Salnamesi kayıtlarına göre Ulukışla, 1868 yılında Niğde’ye bağlı bir Nahiye olarak yer almıştır. 1894 yılında Ulukışla (Hamidiye) kazasına ilk Kaymakam Abdulnafı Efendi (vekaeten) atanmıştır. İlk Belediye Reisi ise; Penayet Efendidir. İdare Meclisine seçilenler; İbrahim Kuzum Ağa, Melek Ağa, Hacı azeri Efendi, Hacı Bedos Efendi.
Hamidiye Belediye Meclis üyeleri; Hacı Yasaf Efendi, Kostanti Ağa, Vasilaki Efendilerdir. Bu dönemde, Hamidiye kazasında Belediye Başkanı ve İlçe İdare Heyetinin çoğunluğu, Ermeni ve Rumların elindedir. Trabzon bölgesinden gelen çok sayıdaki Ermeni ve Rum maden işçileri, ilçedeki dengeyi iyice bozmuştur. Kaymakamın pasifliği nedeniyle buradaki Türkler azınlık durumuna düşmüştür. Bu dönemde Hamidiye kazasına bağlı köyler; İmrehor, Muradı, Ulukışla, Emirler, Lefken, Elmalı, İlhan, Aşağıovacık, Beyağıl, Basmakçı, Barastal, Porsuk, Çeke, Çanakcı, İlifkin, Hasangazi, Horoz, Tarbaz, Tabaklı, Alihoca, Ömerli,Kuzulöz, Koçal, Kavaklı, Karacaviran, Kılan, Gümüş, Güdüllü, Kuzay, Gökbez, Kürekçi köyleri yer almaktadır. Ulukışla Belediye ve kaymakamlık binaları, imar planı, cadde ve sokak düzenlemeleri 1924 yılında yapılmıştır. Hamidiye (Maden) Kazasının Ulukışla’ya taşınmasında, Ulukışla’nın ilk müftüsü Mehmet Bahaeddin Efendinin de rolü önemlidir. Mehmet Bahaeddin Efendi Hamidiye (Maden) kazasına bağlı Ömerli köyünde doğmuş (01.07.1879-11.07.1960), ilkokulu köyünde, Medrese tahsilini de Kayseri’de tamamlamış ve Hamidiye kazasında Bidayet Mahkemesi azalığı görevine başlamıştır. Buranın tanınmış ailelerinden Gökiş Ahmet’in kızı Elif hanımla da evlenmiştir. Hamidiye ilçe idare heyetinde bulunan Melek Ağa, İbrahim Kuzum Ağa, Gökşen Ağa, Hüseyin ağa, Sücaeddin Ağa, Osman Ağa, Abdurrahman Ağa ve Mehmet Bahaeddin Efendiler, kendi aralarında gizlice toplanıp, bu gidişe bir dur demenin zamanının geldiğine karar verdiler. Bir takım planlar hazırlayıp, konuyu Şeyhülislam Ürgüplü Hayri, Ayan azası Galip, Konya mebusu Salim Beylere ileterek yardımlarını istemişler. Alınan uygun görüş üzerine Hamidiye (Maden) den kaymakamlığı Ulukışla’ya nakletmeyi başarmışlar. İlçeye de ilk müftü Mehmet Bahaeddin Efendi atanmıştır.(1910)
Mehmet Bahaeddin Efendi, 15.9.1919’da Ulukışla Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti İrşat Heyeti Reisliğine, 15.2.1920’de Ulukışla Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisliğine, 15.1.1924’de Halk Fıkrası mutemetliğine seçilmiştir. Kuva-i Milliye döneminde İlçe halkını toplayarak, düşmana karşı birlik olmanın önemini belirten heyecanlı, coşkulu vaaz ve hutbeler irad etmiştir. Fransızların Pozantı’ya geldikleri sırada, Ulukışla’da bulunan Kuva-i Milliyeciler bir araya gelmiş, alınması gereken tedbirler konusunda fikir alış verişi yaptıktan sonra, düşman keşif kollarını yanıltmak için, Ulukışla ve çevresindeki dağlara soba borulanm yerleştirilmek suretiyle, topçu bataıyaları görünümü vermişlerdir Bu arada Fransız Binbaşı Leroux yönetiminde, içi asker dolu bir tren katarının istasyona girdiği görülünce, Ulukışlalı Kuva-i Milliye teşkilatı yöneticileri. Belediye Reisi Küçük Hatip Süleyman başkanlığında bir heyetle Tren Katarına çıkarak Fransız komutanına; “Biz burada sizi kabul etmiyoruz. İnancı, bayrağı bizden olmayan milletin idaresi altında yaşamamız mümkün değil. İstanbul Hükümeti size yeterince müsamaha göstermiştir. Gelin, boşa kan dökülmesin. Hemen buradan ayrılın, çevreniz sarıldı, tepelere bakın, topçu bataryaları sizi gözlüyor. Bundan sonraki olacak şeylerden sorumlu olmadığımızı bilesiniz” dediler. Fransız komutan bakar ki pabuç pahalı, pusuda bekleyen, trenin dört tarafı sarılmış, Ulukışlalı Kuva-i Milliyecileri görünce, burada kalamayacağını anlıyor ve derhal Adana’ya geri dönmek zorunda kalıyor.Eğer ilçe merkezi Hamidiye (Maden) den alınıp Ulukışla’ya taşınmamış olsaydı, Milli Mücadele döneminde Toroslardaki Çoban ateşleri belki hiç yanmayacaktı. Düşman askerleri rahatlıkla Ulukışla’yı üst olarak kullanıp buradan Konya ve Ankara’ya gitmeleri konusunda hiçbir engel kalmayacaktı. Yaptıkları ateşli vaaz ve hutbeleriyle Ulukışla halkını harekete geçiren Mehmet Bahaeddin Efendi; “Anadolu, Türk’ün son vatanıdır. Bu vatanı koruyun. kıymetini bilin” diye öğütlerde bulunmuştur. Ulukışla’yı ilçe merkezi haline getiren, Kuva-i Milliye teşkilatını kuran, destekleyen, bu uğurda şehit olan, emeği geçenlerin Mekanları cennet olsun.
Kaynak:İdris YAVUZ-Esra YAVUZ Orta Asya'dan Ulukışla Yaylaklarına adlı eserleri
